Podział majątku wspólnego byłych małżonków

Czym jest podział majątku?

Z chwilą uprawomocnienia się sądowego orzeczenia rozwodu pomiędzy małżonkami ustaje ustawowa wspólność małżeńska. Jeżeli w wyroku orzekającym rozwód sąd nie dokonał podziału majątku wspólnego, to byli małżonkowie mogą podzielić wszystkie składniki majątkowe nabyte przez nich w trakcie trwania małżeństwa. Każdy z małżonków może wystąpić do sądu z wnioskiem o dokonanie podziału.

Jaki majątek podlega podziałowi pomiędzy małżonkami?

Co do zasady podziałowi podlega majątek nabyty w trakcie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej. Zgodnie z art. 33 § 1 k.r.o. z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje pomiędzy małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa), która obejmuje przedmioty majątkowe nabyte przez oboje małżonków w czasie jej trwania lub przez jednego z małżonków. Nabyte w ten sposób przedmioty majątkowe tworzą tzw. majątek wspólny, natomiast przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością składają się na majątek osobisty każdego z małżonków.

Jakie składniki majątkowe wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków?

Zgodnie z brzmieniem art. 31 § 1 k.r.o. do majątku wspólnego należą w szczególności:

1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4. kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 266,321,568,695 i 875).

Należy pamiętać, że w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego małżonkowie mogą dowolnie rozszerzyć lub ograniczyć wspólność ustawową (np. poprzez włączenie do ich majątku wspólnego prawa własności lokalu mieszkalnego należącego do majątku osobistego jednego z małżonków w wyniku nabycia go przed zawarciem związku małżeńskiego).

Ponadto małżonkowie mogą ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (tzw. potocznie intercyza).

Kiedy nie powstanie ustawowa wspólność ustawowa małżeńska?

Ustawowa wspólność majątkowa nie powstanie w chwili zawarcia małżeństwa, gdy:

1. przyszli małżonkowie wcześniej zawarli intercyzę;
2. jeden z nich lub oboje zawierając związek małżeński był ubezwłasnowolniony;
3. w stosunku do jednego z małżonków lub w stosunku do obojga została ogłoszona upadłość.

Jakie składniki majątkowe stanowią majątek osobisty każdego z małżonków?

1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Co istotne, majątek osobisty każdego z małżonków nie podlega podziałowi po rozwodzie. Jednakże każdy z małżonków może domagać się rozliczenia nakładów dokonanych z jego majątku osobistego na majątek wspólny małżonków oraz z majątku wspólnego na majątek osobisty.

Jakie są sposoby podziału majątku wspólnego byłych małżonków?

Po ustaniu małżeństwa byli małżonkowie są uprawnieni do dokonania podziału ich wspólnego majątku. W przypadku osiągnięcia porozumienia co do sposobu podziału, w tym ustalenia jakie składniki majątkowe mają przypaść na rzecz każdego z nich, byli małżonkowie mogą samodzielnie dokonać podziału, natomiast jeżeli w skład wspólnego majątku wchodzi nieruchomość, wówczas powinni zawrzeć przed notariuszem umowę w formie aktu notarialnego, która może obejmować również pozostałe składniki majątku. Małżonkowie mogą ponadto wystąpić ze zgodnym wnioskiem o podział majątku do sądu.

Jeżeli natomiast pomiędzy byłymi małżonkami jest brak porozumienia co do zgodnego podziału ich majątku wspólnego, wówczas każdy z nich może wystąpić do sądu z wnioskiem o dokonanie podziału przedstawiając swoją propozycję w tym zakresie. Wówczas to sąd zdecyduje które składniki majątkowe mają przypaść na rzecz każdego z małżonków i jakie mają być z tego tytułu rozliczenia pomiędzy nimi.

Jaki sąd jest właściwy w sprawach o podział majątku?

Sprawy o podział majątku wspólnego są rozpoznawane w pierwszej instancji co do zasady przez sądy rejonowe. Sądem miejscowo właściwym w sprawie o podział majątku wspólnego jest sąd miejsca położenia majątku, a jeżeli wspólność ustała przez śmierć jednego z małżonków – sąd spadku. Może się również zdarzyć że składniki majątku położone są w obszarach właściwości różnych sądów, wówczas do rozpoznania sprawy właściwy jest każdy z tych sądów, a wyboru sądu dokonuje wnioskodawca na etapie składania wniosku.

Co powinien zawierać wniosek o podział majątku?

We wniosku wnioskodawca powinien wskazać jakie składniki majątkowe wchodzą do majątku wspólnego byłych małżonków oraz przedstawić propozycję co do sposobu dokonania ich podziału. Do wniosku należy załączyć dokumenty poświadczające prawo własności i inne niezbędne do dokonania wzajemnych rozliczeń.

W przypadku braku porozumienia co do zgodnego podziału majątku we wniosku zasadnym jest domaganie się dopuszczenia i przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków, opinii biegłego sądowego, przesłuchania stron.

Wniosek o podział  majątku podlega stałej opłacie sądowej wysokości 1.000 zł, chyba że wniosek zawiera zgodny projekt podziału majątku, wówczas opłata wynosi 300 zł.