Roszczenie o zapłatę zachowku wyraża się możliwością żądania od spadkobiercy zapłaty określonej sumy pieniężnej, która stanowi równowartość pewnego ułamka części udziału, w jakim te osoby dziedziczyłby, gdyby były powołane do spadku.
Sądem właściwym do wniesienia pozwu o zachowek jest wyłącznie sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Jeżeli miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, właściwy jest sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Pozew o zachowek mogą wnieść do sądu:
• zstępni;
• małżonek;
• rodzice spadkodawcy,którzy byliby powołani do spadku z ustawy oraz nie otrzymali należnego im zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu.
Zachowek nigdy nie przysługuje rodzeństwu spadkodawcy, ani zstępnym rodzeństwa. Prawa do zachowku nie posiadają ponadto spadkobiercy którzy zrzekli się dziedziczenia, spadkobiercy którzy zostali uznani przez sąd za niegodnych dziedziczenia, spadkobiercy którzy odrzucili spadek przypadający im z ustawy, spadkobiercy który zostali wydziedziczeni przez spadkodawcę w testamencie .
W pozwie o zachowek wnosimy o zasądzenie na rzecz powoda kwoty tytułem należnego zachowku. W uzasadnieniu należy przytoczyć wszelkie okoliczności dotyczące spadkobrania tj. kto i na jakiej podstawie dziedziczył po spadkodawcy, a ponadto określić skład majątku spadkowego oraz jego wartość.
Trudność może sprawić wskazanie wartości zachowku. W tym celu należy ustalić wartość majątku spadkowego. Po wskazaniu co wchodzi w jego skład (nieruchomości, środki zgromadzone na rachunku bankowym, ruchomości itp.), należy załączyć odpowiednie dokumenty (np. wycena rzeczoznawcy majątkowego lub ubezpieczyciela, zaświadczenie z banku o stanie rachunku bankowego spadkodawcy na dzień jego śmierci, itp.).
Zachowek zawsze jest oznaczony pewną kwotą pieniężną, której wysokość uzależniona jest od trzech czynników, tj. wielkości udziału spadkowego, osobistych kwalifikacji uprawnionego do zachowku i wartości spadku.
W pierwszej kolejności należy ustalić wartość spadku, uwzględniając również darowizny poczynione przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku.
Do spadku dolicza się darowizny poczynione przez spadkodawcę, z wyjątkiem:
• drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych,
• dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku,
• darowizn poczynionych na rzecz osób nie będących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku.
Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu spadkodawcy, nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych w czasie, gdy spadkodawca nie miał zstępnych.
W przypadku małżonka spadkodawcy, przy wyliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Kolejnym krokiem jest ustalenie udziału spadkowego, który by nam przypadał w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Przy wyliczaniu udziału, jaki przypadałby uprawnionemu do zachowku, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego, bierze się pod uwagę wszystkich spadkobierców ustawowych. Przy ustalaniu udziału spadkowego uwzględnia się również spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili. Przy ustalaniu udziału spadkowego, stanowiącego podstawę obliczenia zachowku, nie uwzględnia się spadkobierców którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Nie uwzględnia się zapisów i poleceń. Zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego, jaki by przypadał uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym.
Jeżeli uprawniony do spadku jest małoletni albo trwale niezdolny do pracy, zachowek wynosi 2/3 wartości tego udziału, przy czym niezdolność do pracy musi istnieć w dacie śmierci spadkodawcy.
Darowiznę uczynioną przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku zalicza się na należny mu zachowek.
Gdy uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także darowiznę uczynioną przez spadkodawcę wstępnemu uprawnionego (rodzicowi).
W przypadku gdy uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę w danym środowisku.Od kogo dochodzimy zapłaty zachowku? Zobowiązanymi do zapłaty zachowku są spadkobiercy i obdarowani.
Na wniesienie pozwu o zachowek mamy 5 lat od ogłoszenia testamentu. Jeżeli nie ma testamentu roszczenie to przedawnia się z upływem pięciu lat od otwarcia spadku.
Od pozwu o zachowek uiszczamy opłatę stosunkową, która wynosi 5% wartości przedmiotu sporu. Obliczoną kwotę należy zaokrąglić w górę do pełnego złotego na rachunek bankowy dołączając do pozwu dowód uiszczenia opłaty.
